POZOSTAŁE

Przed podbojem hiszpańskim w użyciu był dość prymitywny system pisania. Obok dzieł religijnych, typowymi przykładami azteckiego pisiemnictwa były historie i genealogie, mapy i plany, dokumenty administracyjne, także listy danin czy godności, bądź tez spisy katastralne. Pisano na papierze, na wyprawionej skórze zwierząt lub na płatach bawełnianych.

Wiedza Azteków zakresie astronomii i matematyki była z dzisiejszego punktu widzenia dość skromna. Natomiast umiejętności skutecznego leczenia chorób za pomocą szerokiej gamy środków medycznych zdumiewała nawet hiszpańskich lekarzy, którzy zapożyczyli od Azteków niektóre środki farmaceutyczne oraz techniki terapeutyczne. Prócz powszechnie stosowanych praktyk magicznych umiano np.: leczyć złamania kości (nastawianie, unieruchomienie) dokonywać trepanacji czaszki, zszywać głębokie rany cięte, przeprowadzać operacje plastyczne twarzy, sondować żołądek. Znano system znieczulania poprzez wprowadzenie w trans lub uśpienie, stosowano upuszczanie krwi, bioprądy. Wykonywano masaże, nacierania, lecznicze kąpiele wodne i parowe. Wśród leków przeważały zdecydowanie zioła, wykorzystywane do dziś w indiańskiej medycynie ludowej.

Aztekowie zasłynęli także z pól uprawnych i ogrodów (tzw. chinampas - rys.), zakładanych w południowo-zachodniej części jeziora Texcoco i na jeziorze Xochimilco, które zaopatrywały w żywność mieszkańców Tenochtitlánu. Ich pozostałością są m.in. "pływające ogrody" w jednej z dzielnic miasta Meksyk - Xochimilco. Trzeba jeszcze dodać, że Aztekowie byli jedynym ludem w XIV wieku, który zapewniał naukę wszystkim chłopcom i dziewczętom. Młodzi mężczyźni mogli wybierać pomiędzy szkołami dla kapłanów i dla wojowników a kobiety uczyły się śpiewu, tańca i opiekowania się domem.

Aztekowie, przy każdej sposobności zwracali się do tonalamatl (rys.) (kalendarz wróżbiarski). Był to olbrzymi mechanizm oparty na obserwacjach astronomicznych, ujęty w matematyczny system, a służący wróżbiarstwu. Miesiąc Azteków miał dwadzieścia dni. Nosiły one odrębne nazwy (jak nasze dni tygodnia), a mianowicie: aligator, wiatr, dom, jaszczurka, wąż, trupia czaszka, sarna, królik, woda, pies, małpa, trawa, trzcina, jaguar, orzeł, sęp, trzęsienie ziemi, nóż krzemienny, deszcz, kwiat. Miesiąc o 20 dniach mających odrębne nazwy, był jedyną podstawą kalendarza Azteków, drugą zaś był tydzień o 13 dniach, nie posiadających nazw, lecz ponumerowanych od 1 do 13. Podobnie wiec jak mamy: "poniedziałek 1 stycznia", "wtorek 2 stycznia" itd.,tak u Azteków następowały dnie: 1 aligator, 2 wiatr itd. Aż do 13 trzcina, po czym następował 1 jaguar, 2 orzeł aż do 7 kwiat itd. Dzień określano przez skombinowanie numeru dnia w obrębie tygodnia i nazwy dnia miesiąca. Kombinacja tej samej cyfry z tą samą nazwą dnia powracała dopiero po 260 dniach (260 = 20 * 13), a okres ten był rokiem wróżbiarskim.

Prócz niego jednak Aztekowie wyróżniali rok słoneczny o 365 dniach, obejmujący 18 miesięcy po 20 dni, a ponadto okres 5 dni "daremnych". Miesiące roku słonecznego miały swe nazwy, a dnie w ich obrębie oznaczano cyframi. Poniżej przedstawione są wszystkie miesiące z kalendarza Azteckiego, wraz z charakterystyką pór roku, głównymi uroczystościami i patronującymi bogami:

• I Atl Coualco ("przechowywanie wody"), przerwa w deszczach (12 luty - 3 marzec). Chalchiuhticue i Tlaloc. Obrzędy dla wywołania deszczu; ofiary z dzieci; ofiary z jeńców uzbrojonych w tępą broń na cześć boga Xipe Totec.


• II Tlacaxipeualiztli ("obdzieranie ludzi"), czas zasiewów (4 marzec - 23 marzec). Bóg Xipe Totec. Personifikowanie boga Xipe Totec przez kapłanów przybranych w skórę ściągniętą z jeńców; tańce w wykonaniu kapłanów przybranych w ludzką skórę; tańce rolnicze


• III Tozoztontli ("krótki post"), wyczekiwanie deszczu (24 marzec -12 kwiecień). Coatlicue i Tlaloc. Składanie ofiar z dzieci bogu Tlalocowi dla sprowadzenia deszczu; zakończenie trwających nieraz dłużej niż miesiąc obrzędów na cześć boga Xipe


• IV Huei Tozoztli ("długi post"), uczczenie młodej kukurydzy (13 kwiecień - 2 maj). Centeotl i Chicomecoatl. Obrzędowe puszczanie krwi; ozdabianie ołtarzy domowych pędami kukurydzy; uroczystość młodych dziewcząt połączona z poświęceniem nasion kukurydzy


• V Toxcatl ("susza"), początek pory deszczowej (3 maj - 22 maj). Tezcatlipoca i Huitzilopochtlł; uroczystość personifikacji jednego lub obu wielkich bogów; ofiara z dzieci


• VI Etzalcualiztli ("jedzenie papki z fasoli"), wyczekiwanie deszczu (23 maj - 11 czerwiec). Synowie Tlaloca. Obrzędowe kradzieże; obrzędy dla sprowadzenia deszczu i urodzajów, polegające na zatopieniu dziewczyny i chłopca w łodzi wypełnionej sercami zabitych ofiar


• VII Tecuhilhuitontli ("małe święto panów"), oczekiwanie deszczu (12 czerwiec-l lipiec). Huixtocihuatl; uroczystość robotników, którzy wydobywają sól z wody jeziora; taniec kobiet połączony ze złożeniem ofiary z kapłanki, personifikującej boginię


• VIII Hueitecuhilhuitl ("wielkie święto panów"); adoracja dojrzewającej kukurydzy (2 lipiec - 21 lipiec). Xilonen. Święto bogini młodej kukurydzy; święto trwające osiem dni; kobiety noszą włosy luźno opadające, jako znak magiczny; złożenie w ofierze dziewczyny - niewolnicy uosobiającej boginię; po spełnieniu ofiary ludność może spożywać nową kukurydzę


• IX Tlaxochimaco ("narodziny kwiatów"), pierwsze kwitnienie (22 lipiec -10 sierpień). Huitzilopochtli. Święto indyków i placków z mąki kukurydzianej na cześć boga; wielki taniec kobiet i mężczyzn, w którym mężczyznom wolno nawet dotykać kobiet; święto kupców oddających cześć ich patronowi, bogowi Yacatecuhtli


• X Xocotl Huetzi ("spadanie owoców"), upały umożliwiające dojrzewanie (11 sierpień - 30 sierpień). Xiuhte-cuhtli (Huehueteotl). Ofiara całopalna, zawody młodych ludzi we wchodzeniu na wysoki słup, na szczycie którego umieszczano specjalne odznaczenie dla zwyciężcy


• XI Ochpaniztli ("zamiatanie dróg"), odświeżenie Matki Ziemi (31 sierpień -19 wrzesień). Bóg Tlazolteotl. Złożenie w ofierze kobiety uosabiającej boginię dojrzałej kukurydzy; usiłowanie ukrycia cierpienia przez błazeństwo; praktyki magiczne dla uniknięcia opadów deszczu w czasie żniw; przegląd wojowników i rozdział odznaczeń poszczególnych stopni; ćwiczenia i żartobliwe potyczki między rycerzami-orłami i rycerzami-jaguarami


• XII Teotleco ("przyjście bogów"), żniwa (20 wrzesień - 9 październik). Tezcatlipoca. Uroczystości na cześć powrotu bogów na ziemię; pierwszy powraca Tezcatlipoca; dwóch bogów nieobecnych: Xiuhtecuhtli, który jest zbyt stary, aby podróżować i Yacatecuhtli, kupiec wędrujący utartymi szlakami; obrzędowe pijaństwo i ofiara całopalna
• XIII Tepeilhuitl ("święto gór"), deszcz (10 październik - 29 październik). Synowie Tlaloca. Obrzędy na cześć bogów górskiego deszczu, mających postać synów Tlaloca; użycie drewnianych węży i figurek pokrytych ciastem z amarantu; złożenie w ofierze czterech kobiet i mężczyzny, a następnie obrzędowe ludożerstwo


• XIV Quecholli ("czapli"), deszcz (30 październik - 18 listopad). Mixcoatl. Sporządzanie broni; ogólna czterodniowa pokuta; starzy ludzie, normalnie upoważnieni do picia, wstrzymują się od alkoholu, a mężowie od pożycia małżeńskiego ze swymi żonami; obrzędowe polowanie, złożenie w ofierze zwierzyny i obrzędowe uroczystości na wzgórzu


• XV Panquetzaliztli ("podniesienie sztandaru"), zimowe przesilenie dnia z nocą (19 listopad - 8 grudzień). Huitzilopochtli. Święta ku czci boga wojny; żartobliwe lub udawane potyczki; odciskanie śladów rąk przez jeńców


• XVI Atemoztli ("spłynięcie wód"), deszcz (9 grudzień - 28 grudzień). Tlalocowie. Czuwanie i składanie darów bogom ogniska domowego; zimowe przesilenie dnia z nocą; w czasie podboju hiszpańskiego wznoszenie słupów z papierowymi chorągiewkami powleczonymi gumą


• XVII Tititl ("surowa pogoda"), sezon pogodny (29 grudzień - 7 styczeń). Ilamatecuhtli. Złożenie ofiary z kobiety per-sonifikującej boginię; praktyki magiczne dla sprowadzenia deszczu przez płacz dzieci w pierwszy dzień miesiąca, a następnie płacz kobiet bitych przez mężczyzn i dzieci torbami wypełnionymi słomą


• XVIII Izcalli ("zmartwychwstanie"), wypiek z zapasów kuku rydzy (18 styczeń - 6 luty). Xiuhtecuhtli. Obrzędowepolowanie; co cztery lata zabijanie jeńców; w Cuauhti- tlanie zabijanie ptaków i "ofiara strzały".


• Notemi (pięć pechowych dni) (7 luty - 11 luty).

Proporcjonalnie do wielkich rozmiarów i złożoności społeczno-politycznej imperiom,instytucje gospodarcze były dobrze rozwinięte. Wyodrębniły się, co najmniej trzy większe podsystemy ekologiczne: wymiana towarowa, lokalny i ogólnopaństwowy system danin oraz ''handel zagraniczny''. Największym rynkiem Nowego Świata w okresie podboju hiszpańskiego było Tlatelolco, bliźniacze miasto Tenochtitlan. To potężne, barwne emporium uczyniło ogromne wrażenie na konkwistadorach, a w szczególności na samym Cortesie, który szacował liczbę mieszkańców na 60000 ludzi. Eksportowano tam różnego rodzaju towary przez wyznaczonych urzędników. Mniejsze kopie tego słynnego rynku rozkwitały w całym państwie. Niektórych transakcji można było dokonywać codziennie na wszystkich głównych targach, ale specjalnie przeznaczonym na działalność handlową był piąty dzień każdego tygodnia.

Zawodowi kupcy, pochteca lub oztomeca, byli wysokim stopniu zorganizowani w organizacje, przypominające średniowieczne gildie. Zamieszkiwali własne dzielnice, tworząc społeczności pozostające pod zwierzchnictwem własnego przywódcy. Działali na obszarze całego państwa jak i poza jego granicami. Ludność terenów górzystych ceniła sobie szczególnie produkty pochodzące z tropikalnych nizin, z kolei mieszkańcy tropików chętnie zaopatrywali się w towary dostępne tylko chłodnym, półjałowym płaskowyżu. Jakkolwiek wymienny towar był środkiem płatniczym, to jednak cenne ziarno kakaowca czy bawełniane okrycie stanowiło stałe jednostki wartości, najczęściej używane w transakcjach handlowych.