SPOŁECZEŃSTWO

W środkowym okresie preklasycznym olmecka hierarchia społeczna została prawdopodobnie przyjęta przez populację Majów. Południowi, górscy Majowie zjednoczyli się pod władzą jednego króla. Mieszkańcy nizin nie dołączyli do nich, woleli konfederacje plemion, które nie uznawały władzy wyższej niż patriarcha. Podczas późnego okresu preklasycznego pojawił się ahau lub "wysoki król", a na ziemiach Majów rozpoczęło się formowanie imperiów. Tamtejszy lud żył pod królewskim panowaniem przez następny 1000 lat.

W każdym majańskim królestwie społeczeństwo zorganizowane było hierarchicznie, a klasy stanowili: władcy, możni, nauczyciele, skrybowie, wojownicy, architekci, administratorzy, rzemieślnicy, handlarze, pracownicy i rolnicy. Poza stolicą istniały miejscowości pomniejsze, od miast do rodzinnych osad rolniczych. Majowie mogli odejść od małych społeczeństw rolniczych, rządzonych przez lokalnych wodzów do królestw okresu klasycznego z wielu powodów. Szukanie sposobów gromadzenia deszczówki i zdobywania ziemi pod uprawę mogło odegrać ważną rolę we wprowadzaniu tych zmian. Duże, zorganizowane grupy robotników zbudowały rezerwuary, cysterny i kanały oraz uprawiały pola kukurydziane. Dzięki temu Majowie posiadali nadmiar żywności, co doprowadziło do nawiązania kontaktów handlowych z krajami sąsiednimi oraz zwiększenia się populacji. Do administrowania tym wszystkim potrzebny był rząd - być może dlatego przyjęto rządy króla.

Społeczeństwo Majów nigdy nie tworzyło jednolitej, ściśle zespolonej całości. Pomiędzy klasą rządząca a prostym ludem wznosiły się nieprzebyte bariery przynależności do kasty i wykształcenia. Wieśniacy nie mogli oczekiwać niczego więcej niż egzystencji wypełnionej służalczą pracą, na którą składały się uprawa ziemi i wypełnienie nakazanych przez kapłanów obrzędów, natomiast klasy rządzące korzystały z owoców ich dedykowanego czcią trudu.

Świat Majów nie stanowił jednej całości w sensie państwa. Poszczególni władcy różnych terytoriów walczyli ze sobą zaciekle: o kontrolę nad szlakami handlowymi, o ziemię, a także o niewolników do pracy i na ofiary.

W Palenque - w jednym z lepiej zachowanych miast Majów, na rzeźbionych panelach budynków, można odczytać historię tutejszych władców. Dowiadujemy się, że w VII wieku rządził w Palenque król Pacal, wyniesiony na tron w wieku 12 lat. Reliefy ukazują fizyczne zniekształcenia królewskiej rodziny, co może świadczyć o tym, że jej członkowie żenili się między sobą. Portrety wskazują, że władcy, dla upiększenia spłaszczali i wydłużali swoje głowy, taka deformacja uważana była za wyznacznik piękna. Piłowali sobie zęby i umieszczali w nich kawałki jadeitu. W czasie ceremonii władca nosił skórę jaguara, a jako dowód swoich wojowniczych talentów zakładał pas z zawieszoną kolekcją czaszek.

W czasie pogrzebu Pacala żałobnicy ozdobili jego ciało jadeitem, złożyli je do sarkofagu w głębi jednej ze świątyń i przykryli bogato zdobioną reliefem płytą z kamienia. Na koniec kapłani zabili w korytarzu prowadzącym do krypty 6 osób, by towarzyszyły swemu władcy w zaświatach.

Zarówno kapłani jak i możni ustalili zasady dziedziczenia, według których ich urzędy przechodziły na następne pokolenia. Kapłani uczyli synów innych kapłanów i synów możnych, którzy przyprowadzani byli do nich już w dziecięcym wieku. Według Biskupa Landy, wykładali oni następującą wiedze: sposób obliczenia lat, miesięcy i dni, święta i obrzędy, rozdzielanie łask bóstw, niepomyślne dni i okresy, metody wróżenia i proroctw, przypadki i leczenie chorób i ich pochodzenie, pismo. Do pomocy kapłanom wysokiej rangi służyli chilanes, czyli wróżbiarze, których obowiązkiem było bezpośrednie komunikowanie się z bogami i interpretowanie znaków i mistycznych omenów. Inne klasy kapłańskie, nacomos i chacs, pomagały w sprawach rytuału i ofiar. Archeologia potwierdza, że kapłani odgrywali bardzo ważną role w społeczeństwie Majów; na rzeźbionych pomnikach kapłani zawsze przedstawieni są w pięknych szatach, ustrojeni w klejnoty i otoczeni darami. Ich wiedza z zakresu astronomii, umiejętność przepowiadania zaćmień, ich wgląd w każdą dziedzinę życia sprawiały, iż bano się ich i szanowano; dała im ona władzę nad zabobonnymi ludźmi, nieporównywalną do władzy jakiejkolwiek innej grupy społecznej.

Następną w kolejności, jeżeli chodzi o znaczenie była klasa możnych (szlachta), w której rękach spoczywały rządy świeckie. Każde miasto, główny ośrodek religijny i tereny zamieszkałe przez wieśniaków zarządzane były przez najwyższego pana, czyli wodza, zwanego halach uinic (co oznacza "prawdziwy człowiek"). W sprawach państwowych pomagała mu grupa mniej potężnych wodzów , batabs, którzy pełnili obowiązki lokalnych administratorów. Posiadali oni władzę wykonawczą i sądowniczą, byli też uprawnieni do dowodzenia małymi oddziałami żołnierzy. Im z kolei podlegał sztab radców i delegatów, których podstawowym obowiązkiem było przekazywanie rozkazów wydawanych przez rządzących panów. Każde większe miasto posiadało prawdopodobnie autonomię i zarządzane było niezależnie przez miejscowych możnych i kapłanów.

Trudno na podstawie dowodów archeologicznych wyciągnąć jakieś wnioski na temat życia ogółu ludności. Inskrypcje i sztuka malarska nie odzwierciedlają ich roli ani warunków życia. Szczątki ich domostw, kruchych, krytych strzechą nie przetrwały w takim stanie, jak budowle obrzędowe, których liczba i siła wyrazu świadczy o oddaniu ludu dla wiary, która wywierała wpływa na każdą dziedzinę życia. Domy w zupełnie tym samym typie budowane są dziś jeszcze przez potomków tych wieśniaków; są to prostokątne pomieszczenia, wykonane ze stiuku lub ubitej ziemi i umocnione palami. Czasem ściany budowano z kamienia, a dach z ciasno ubitej słomy. Wykopaliska przynoszą dowody skromnej egzystencji ludności. Znajdowano duże ilości skorup - pozostałości wyrobów garncarskich, przeważnie naczyń używanych do gotowania lub przechowywania potraw, kamienne żarna, różne narzędzia, jak siekiery, krzemienne noże, skrobacze, szydła, oraz gliniane figurki. Wśród tych szczątków uderza jednak brak przedmiotów wskazujących na zróżnicowanie stopnia zamożności ludności wiejskiej; wszystko to przemawia za tym, że istniała tu całkowita wspólnota własności. Biskup Landa opowiada, że domy panujących były wznoszone przez wieśniaków "na ich własny koszt", że zasiewali oni, uprawiali i zbierali plony z ziemi (należącej do panów) i dzielili się z nimi zdobyczami z polowań i rybołówstwa. Poza tym ludność płaciła daniny w postaci takich artykułów, jak sól, kadzidło, ozdoby, tkaniny, dzika zwierzyna, owoce i miód.